Een van de oudste Bossche gebouwen is De Moriaan.
Het gebouw ”De Moriaan” aan de Markt 79 is sinds 1989 een rijksmonument. Het staat bekend als ‘oudste bakstenen huis’ van ‘s-Hertogenbosch, sommigen beweren zelfs van Nederland. Het was vroeger een kerk, bisschopshuis en berging.
De kroniekschrijver Cuperinus schreef zelfs dat de stichter van de stad, hertog Hendrik I, de Moriaan bouwde. Er moet dus heel wat gebeurd zijn achter de voorgevel van dit pand.
„Die hartoghe van Brabant Henric, dede timmeren op die merct twee plaisante huzen, te weten Roijenburch ende tcasteel op die Mariaen.” Maar zo oud als de kroniekschrijver beweerde, is dit monument niet. Het pand was aan de Markt gelegen en grensde aan de achterzijde aan de Binnendieze, hetgeen uitermate geschikt was voor het vervoeren van producten.
In de veertiende eeuw is de belangrijke familie De Rover eigenaar van het pand. Zij zou anderhalve eeuw eigenaar blijven. De familie liet onder meer de voor,- en achtergevel vervangen door een stenen. In die periode werd in 1419 bij een grote stadsbrand De Moriaan gedeeltelijk verwoest. Het kleine houten huisje tegen de voorgevel werd omstreeks 1500 gebouwd.
Tijdens de beeldenstormen in 1566 en 1567 hielden de hervormden er hun geheime bijeenkomsten. Het pand kende toen verschillende vluchtwegen waardoor het bijzonder geschikt was voor deze verboden bijeenkomsten. Er er werd druk vergaderd en de deelnemers namen zelfs de beslissing ‘dat zij alle de papisten op eenen nacht souden doen slaegen (dood slaan) oft verjagen’. Zo ver is het niet gekomen, ruim tien jaar later vluchtten zelfs de meeste hervormden de stad uit na het zgn. Schermersoproer. In deze woelige tijden woonde uitgerekend bisschop Metsius in De Moriaan! Het moet een van de grotere panden in de stad geweest zijn, want na het vertrek van de bisschop woonden edellieden in het huis. Achter het gebouw werden toen stallen gemaakt voor de paarden van deze heren.
Na 1629 diende de Moriaan eveneens godsdienstige doeleinden: de lutheranen hielden er hun diensten tussen 1673 en 1681. Tegelijkertijd diende de grote zaal ook voor het opvoeren van komedies. Het plafond ervan was blauw geschilderd met gouden sterren. Wellicht tot het begin van de vorige eeuw was deze zaal als toneelzaal in gebruik.
In de negentiende en de twintigste eeuw werd het eens zo imposante pad verkaveld. Er woonden verschillende gezinnen in en de marktkramen werden er opgeslagen als er geen markt gehouden werd. Het pand bleef toch door zijn forsheid imponeren en tevens ging het gerucht dat er een goudschat in de kelder begraven moest zijn.
De sloop van de Mondriaan?
In de vijftiger jaren dreigde sloop van het pand. Een groot winkelbedrijf wilde op die plek een groot en modern gebouw neerzetten. ‘s-Hertogenbosch kwam in opstand en er werd een grootscheepse aktie gevoerd. De Moriaan zou ‘het oudste stenen woonhuis van Nederland’ zijn. Dat is niet waar, maar het heeft er wel toe bijgedragen dat de gemeente eigenaar werd en het gebouw in de jaren 1963-1967 liet restaureren. Waar de naam ”Mondriaan” vandaan komt, is niet bekend. Misschien heeft ooit ‘een moor’ de stad bezocht, hetgeen indruk gemaakt heeft. Maar daar valt heel wat te filosoferen!
